شهرداری کرمان، نهادی عمومی و غیر دولتی با هدف مدیریت شهر اعم از پاکیزه نگه‌داشتن آن، حمل زباله‌های شهری، خدمات آتش‌نشانی، صدور مجوزهای ساخت‌وساز، دریافت عوارض از شهروندان و برقراری نظم در شهر و نظارت بر نیروهای راهنمایی و رانندگی.

نخستین شهرداری کرمان، با نام ادارۀ بلدیه، دو سال پس از تصویب «قانون بلدیه، مصوب ۱۲۸۶ ش»، به ریاست مهدی احمدی، در ۱۲۸۸ ش در منزل شخصی وی، واقع در ضلع شرقی میدان ارگ کرمان تأسیس گردید (دانشور، ص۶۰؛ مظهری، ص۱۰۵). پس‌ از آن، مقدمات احداث خیابان‌‌های شاپور (شریعتی فعلی)، جَم (قرنی فعلی) و میدان مشتاق (شهدای فعلی) توسط این اداره انجام شد (دانشور، ص۶۴)؛ سپس در حدود ۱۳۰۷ ش، با افزایش مسئولیت‌های این اداره، به ساختمانی در چهار راه میدان ارگ منتقل گردید (دانشور، مظهری، همانجا).

ادارۀ بلدیۀ کرمان به‌ پیرو «قانون تشکیل شهرداری‌ها و انجمن شهرها و قصبات» در ۱۳۲۸ ش، به شهرداری کرمان تغییر نام داد (نک: «قانون تشکیل ... »، بش)؛ انتخاب کلیۀ شهرداران از جمله شهردار کرمان و نظارت بر آنها، به عهدۀ وزارت داخله بود اما این وظیفه از ۱۳۳۴ ش به انجمن شهر (شورای شهر) واگذار شد (نک: «قانون شهرداری ... »، بش).

درباره نقش شهرداری کرمان در جریان انقلاب اسلامی اطلاعات زیادی در دست نیست. با این حال، برخی گزاره‌های تاریخی، از جمله گزارشی از ساواک در ۱۳۴۹ ش، نشان می‌دهد که این نهاد، به لحاظ تشکیلاتی نخست با انقلاب اسلامی هم‌‌سو نبوده است به طوری که همزمان با درگذشت آیت‌الله سید محسن حکیم (1268-1349 ش)، مراسم جشنی به مناسبت ورود خانم هورآسا، معاون دبیرکل سازمان زنان ایران، به کرمان برگزار کرد که اعتراض شدید مردم کرمان را به‌دنبال داشت (بدون شرح ... ، ج۱، ص۲۱۹). اما باوجود این گذشت زمان، برخی از کارکنان شهرداری با انقلاب همراه بوده  به‌طوری‌که کرمان در با اوج‌گیری مبارزات ملت ایران بر ضد حکومت پهلوی از ۱۳۵۶ ش مبارزۀ ملت ایران بر ضد حکومت پهلوی دوم، در ۱۳۵۷ ش به این مبارزات پیوستند؛ کارمندان شهرداری کرمان و نقطة اوج فعالیت آنان در ۱۳ دی ۱۳۵۷ بود که ادامۀ مبارزات انقلابی مردم کرمان و به دنبال دستگیری چهارتن از فرهنگیان مبارز کرمان توسط ساواک، در ۱۳ دی ۱۳۵۷کارکنان شهرداری در محل اداره‌کل آموزش و پرورش استان کرمان به فرهنگیان پیوسته و با اعتصاب خود، خواستار آزادی آنان شدند (روح‌الامینی و شاهرخی، ص۲۶۷).

با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، شهرداری کرمان علاوه بر مدیریت شهری، نقش فعالی در پشتیبانی از جنگ ایفا کرد. نخستین اقدام این نهاد، اعزام ماشین‌آلات سنگین مانند کمپرسی، لودر و بولدزر به جبهه‌ها در راستای پشتیبانی از جنگ بود (استانداری ...، بش).

افزون‌بر آن، برگزاری مراسمات معنوی مانند دعای کمیل در مهر ۱۳۵۹ بود که به منظور تقویت روحیه مردم و رزمندگان برگزار کرد (برگزاری ...). در آبان همان سال، کمیته هماهنگی امداد استان کرمان با همکاری نهادها و سازمان‌های مختلف، از جمله شهرداری، برای پشتیبانی از امور امدادی جنگ تشکیل شد و این کمیته در ۱۳۶۳ ش با نام «کمیته نجات و امداد» به فعالیت‌های خود ادامه داد (آغاز ... ، بش؛ «تشکیل شورا ... »، بش).

پس از آزادسازی شهر خرمشهر در خرداد ۱۳۶۱، «ستاد معین بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زدة استان کرمان»، برای بازسازی و نوسازی شهر بستان تشکیل شد («بستان ... »، بش) که شهرداری کرمان به عنوان یکی از اعضای اصلی این ستاد، مسئول اجرایی ساخت و ساز معابر، خیابانها، کوچه‌ها و میادین شهر ازقبیل جدول‌گذاری و آسفالت بود را عهده‌دار شد (اساسنامه ...،  بش؛ تشکیل جلسه ... ). در ادامه

این نهاد با توافقی که با بنیاد شهید انقلاب اسلامی  استان کرمان داشت، اقدام به تغییر نام برخی از معابر شهر کرمان به نام شهدا همچون خیابان مادر به خیابان شهید اخلاقی اقدام کرد (تشکیل کمیسیون ...).

ارسال کمک‌های نقدی و غیرنقدی کارکنان و کارگران شهرداری به جبهه‌های نبرد از دیگر اقدامات شهرداری کرمان برای پشتیبانی از جنگ بود که در این‌راستا اقدامات قابل توجهی داشته است. از جمله آنها، کمک نقدی بیش از دو میلیون ریال به ستاد امور جنگ استانداری کرمان در ۱۳۶۴ ش است (ارسال ...). همچنین در دوران دفاع مقدس، ضمنبا همکاری با ادارات، ارگان‌ها و نهادهای دیگر به پشتیبانی از جنگ پرداخت. از جمله شهرداری کرمان آمبولانس‌های آرامستان را برای حمل پیکرهای مطهر شهدا در اختیار سپاه پاسداران قرار می‌داد داده بود (سپاه ... ، بش). افزون‌بر آن غسالخانۀ قدیمی شهر در نزدیکی گنبد جبلیه (شرق کرمان) را به‌منظور ایجاد ستاد معراج الشهدا به‌عنوان مکانی مختص کفن کردن شهدا، در اختیار بنیاد شهید انقلاب اسلامی استان کرمان قرار داد (میرزایی، ص۲۳۰). از دیگر اقدامات این نهاد در این راستا، همکاری با جهاد سازندگی استان کرمان و کمک به ستاد پشتیبانی جهاد درخصوص اعزام ماشین آلات مردمی و خصوصی به جبهه بود (نک: ستاد ...، بش).

اعزام نیرو به جبهه از دیگر اقدامات شهرداری کرمان در جنگ بود که در طول هشت سال دفاع مقدس، تعداد ۱۴۷ تن از کارکنان آن به صورت داوطلبانه و تعداد ۳۹ تن از آنان از ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۶ش به صورت مأموریتی به جبهه و شهر جنگ‌زدۀ بستان اعزام شده‌اند. این اعزام‌ها با هدف ارائه خدمات رزمی، فنی و پشتیبانی به عنوان صافکار، برقکار، جوشکار، راننده و کارگر صورت گرفته بوده است (فرمانداری ... ؛ بسیج ...، «فرم ... »؛ «شهرداری ...، «اسامی ...» ؛ «شهرداری ...، «لیست ...» ؛ «بسیج...، «شهرداری ...» ؛ شهرداری ...، «آمار ...»). از میان این تعداد افراد اعزام شده از شهرداری کرمان  به مناطق عملیاتی، سه تن به نام‌های حسن فاضلی‌پور (شهادت: ۱۵ فروردین ۱۳۶۵)، غلامرضا شمس‌الدین سعید (شهادت: ۴ دی ۱۳۶۵)، سید علی هاشمی ماهانی (شهادت: ۵ شهریور ۱۳۶۷) شهید و یک تن به نام محمد عباس‌زاده مجروح داد  بود  که وی در ۲۰ اسفند ۱۳۷۵ بر اثر آن همین مجروحیت درگذشت (20 اسفند ۱۳۷۵؛ فرهنگ اعلام...: ... ، ذیل نام‌ها).

پایگاه مقاومت بسیج شهرداری کرمان به نام  نخستین شهید این نهاد به‌نام شهید فاضلی‌پور، حدوداً در ۱۳۷۵ ش و  سپس در ۱۳۸۰ ش واحد امور ایثارگران این اداره، در راستای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت تقریباً در ۱۳۸۰ش تشکیل شد. پایگاه بسیج این اداره، ۱۵ پایگاه زیر مجموعه از شهرداری‌های مناطق پنچگانه پنج‌گانه و سازمان‌های تابعه، با ۱۵۰۰ عضو دارد (انصاری).

اقداماتی که در راستای فرهنگ دفاع مقدس در این نهاد برگذار می شود

با مشارکت واحد امور ایثارگران شهرداری کرمان با همکاریو پایگاه بسیج شهید فاضلی‌پور سالانه اقداماتی را در راستای گرامیداشت یاد و خاطره دفاع مقدس انجام می‌دهد. این اقدامات شامل برگزاری مراسم بزرگداشت شهدا و ایثارگران در مناسبت‌های مختلف همچون هفته دفاع مقدس و دیدار و اهدای هدیه به خانواده‌های آنان با حضور شهردار و معاونین، تقدیر از بسیجیان فعال شهرداری و گلباران قبور شهدا با حضور کارکنان ایثارگر شهرداری، در مناسبت‌های مختلف ازجمله هفتۀ دفاع مقدس، میلاد امام علی(ع)  و روز بزرگداشت شهدا انجام می‌دهد.است. همچنینافزون‌بر این، شهرداری کرمان در پیگیری دفن شهدای گمنام در بوستان‌های شهر و پیشنهاد نام شهدا برای نامگذاری معابر در فعالیت‌های فعالیت‌های از این دست دارد: مشارکت دارد. فعالیت شهرداری در راستای فرهنگ ایثار و شهادت همچنان ادامه دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:و  نام‌گذاری کوچه، خیابان، بلوار و برخی مکان‌ها مانند سالن ورزشی به نام شهدا؛ واگذاری زمین به جانبازان برای راه‌اندازی کسب‌وکار؛ تخفیفات عوارض و جریمه به‌منظور ساخت خانۀ مسکونی برای خانواده‌های شهدا و جانبازان؛ نصب تندیس، اِلمان و تابلوی تبلیغاتی از شهدا در سطح شهر؛ نصب تصاویر شهدا در ابتدای خیابان‌ها و بلوارها؛ اجرای شعارنویسی و نقاشی در سطح شهر با مفاهیم شهادت؛ فضاسازی شهری ازجمله آذین‌بندی و نصب تابلوی تبلیغاتی مربوط به فرهنگ ایثار و شهادت (جعفری؛ انصاری؛ موسوی).

همچنین همکاری در برگزاری مراسم سالگرد شهید قاسم سلیمانی، از دیگر فعالیت‌های شهرداری در راستای ترویج فرهنگ مقاومت و ایثار و شهادت است که در این راستا  دو تن از کارکنان شهرداری به نام‌های ماشاالله مهدیزاده (13 دی ۱۴۰۲) و امیر سلطانی‌نژاد (13 دی ۱۴۰۲)  در حادثه تروریستی گلزار شهدای کرمان، مصادف با چهارمین سالگرد ترور قاسم سلیمانی به شهادت رسیدند (انصاری).

از دیگر اقدامات شهرداری پس از جنگ، استخدام و جذب نیرو از  فرزندان شهدا و ایثارگران می‌باشد که در جال حال حاضر( 1403 ش) 20 جانباز، ۲۴ فرزند شهید، ۷ خواهر شهید و ۷۰ برادر شهید در شهرداری کرمان جذب شده و مشغول خدمت هستند اما درخصوص جانبازان بازنشسته، آماری در دسترس نیست (موسوی).

در حال حاضر شهرداری کرمان، تحت نظارت شورای شهر کرمان و همچنین تحت نظارت و پشتیبانی مالی، فنی و علمی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها است در زمینه مدیریت شهری و فرهنگی فعالیت دارد («طرح ... »، بش).

مآخذ: «آغاز فعالیت کمیته هماهنگی امداد استان کرمان»، سند مورخ ۱۴ آبان ۱۳۵۹، شم‌بازیابی: KR/D/01/4085، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ «ارسال کمک به جبهه‌های نبرد و بازسازی مناطق جنگی»، سند مورخ ۲۱ آذر ۱۳۶۴، شم‌بازیابی: KR/D/01/7152، موجود در همان‌جا؛ استانداری کرمان، «اعزام ماشین آلات به جبهه»، سند مورخ ۱ بهمن ۱۳۶۵، شم‌بازیابی: KR/D/011/0651، موجود در همان‌جا؛ انصاری، ابوذر (جانشین پایگاه شهید فاضلی‌پور شهرداری)، مصاحبه با مؤلف، ۲۶ بهمن ۱۴۰۲؛ بدون شرح به روایت اسناد ساواک، به کوشش شورای نویسندگان مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی‏، ۱۳۸۷ش؛ «برگزاری دعای کمیل در شهرداری کرمان»، سند مورخ ۳ مهر ۱۳۵۹، شم‌بازیابی: KR/D/01/13711، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ بستان (بارگذاری: بی‌تا)، دانشنامۀ الکترونیکی دفاع مقدس <www.wikidefa.ir> (دسترسی: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۳)؛ بسیج مستضعفین استان کرمان «شهرداری و قرارگاه صراط»، سند مورخ ۱۳۶۶، شم‌بازیابی: KR/D/ns/9020، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ بسیج مستضعفین استان کرمان، «فرم معرفی نیرو»، سند مورخ ۱۴ فروردین ۱۳۶۹، شم‌بازیابی: KR/D/01/ns/05273، موجود در همان‌جا؛ «تشکیل جلسه مشترک ستاد معین استان کرمان با مسئولان شهر بستان»، سند مورخ ۱۳ خرداد ۱۳۶۸، شم‌بازیابی: KR/D/01/36439، موجود در همان‌جا؛ «تشکیل شورای نجات و درمان و ستاد پشتیبانی و امداد استان، مصوب ۱۶ خرداد ۱۳۶۳» (بارگذاری: بی‌تا)، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی <www.rc.majlis.ir> ‎‏ (دسترسی: ۱ اسفند ۱۴۰۲)‏؛ «تشکیل کمیسیون نامگذاری»، سند مورخ ۹ فروردین ۱۳۶۱، شم‌بازیابی: KR/D/01/12044، ، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ جعفری، سید حکیم، اطلاعات شخصی، ۱۴۰۳ ش؛ دانشور، محمد، از قلعه‌دختر تا دقیانوس، کرمان: مرکز کرمان شناسی، ۱۳۸۹ش؛ روح‌الامینی، فاطمه و شاهرخی، سعید، انقلاب اسلامی در کرمان، کرمان: سازمان اسناد و کتابخانه کلی منطقه جنوب شرق کشور، ۱۳۹۰ش؛ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ناحیه کرمان، «حمل اجساد شهدا»، سند مورخ ۹ اسفند ۱۳۶۶، شم‌بازیابی: KR/D/01/12125، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ «ستاد پشتبانی جنگ جهاد سازندگی استان کرمان»، سند مورخ ۳ آبان ۱۳۶۳، KR/D/01/2554، موجود در همان‌جا؛ اساسنامۀ ستاد معین استان کرمان، سند بی‌تا، شم‌بازیابی: KR/R/D/01/30907،  موجود در همان‌جا؛ شهرداری کرمان، «اسامی داوطلبان شهرداری کرمان جهت حضور در بستان»، سند بی‌تا، شم‌بازیابی: KR/D/01/2346، موجود در همان‌جا؛ شهرداری کرمان، «آمار پرسنلی کارکنان اعزام به جبهه»، سند بی‌تا، شم‌بازیابی: KR/D/011/0653، موجود در همان‌جا؛ همان، «لیست مشخصات سابقه حضور داوطلبانه در جبهه کارکنان شهرداری کرمان»، سند بی‌تا، شم‌بازیابی: KR/D/01/2352، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ «طرح تشکیل سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، مصوب ۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۳»، (بارگذاری: بی‌تا)، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی<www.rc.majlis.ir> ‎‏ (دسترسی: ۲۹ بهمن ۱۴۰۲)‏؛ فرمانداری شهرستان کرمان، «اعزام نیرو به گروه حر کرمان»، سند مورخ ۲۸ فروردین ۱۳۶۱، شم‌بازیابی: KR/D/01/30906، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛ فرهنگ اعلام شهدا استان کرمان، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: نشر شاهد، ۱۳۹۵ش؛ «قانون تشکیل شهرداری‌ها و انجمن شهرها و قصبات، مصوب ۴ مرداد ۱۳۲۸» (بارگذاری: بی‌تا)، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی<www.rc.majlis.ir> ‎‏ (دسترسی: ۲۵ بهمن ۱۴۰۲)‏؛ «قانون شهرداری، مصوب ۱۱ تیر ۱۳۳۴ش»، (بارگذاری: بی‌تا)، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی<www.rc.majlis.ir>  (دسترسی: ۲۷ بهمن ۱۴۰۲)‏؛ شهرداری کرمان، «لیست مشخصات سابقه حضور داوطلبانه در جبهه کارکنان شهرداری کرمان»، سند بی‌تا، شم‌بازیابی: KR/D/01/2352، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمان؛  مظهری، جلیل، تاریخ کرمان از قاجار تا انقلاب، کرمان: مؤلف، ۱۳۹۴ش؛ موسوی، سید علی ( مسئول امور ایثارگران شهرداری کرمان)، مصاحبه با مؤلف، ۲۸ بهمن ۱۴۰۲ش؛ میرزایی، عباس، اطلس نقش استان کرمان در دوران دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۴۰۰ش.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

/ سید حکیم جعفری نسب/